چاپەمەنیی مانگ
-
grid
-
list
Showing 1–30 of 38 results
- grid
- list
Showing 1–30 of 38 results
-
-
زمان، ئەدەب ، ناسنامە
55,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئەوەی کە ئێمە کێین، چ وەک تاک و چ وەک نەتەوە، ڕەنگە گرنگترین پرسێک بووبێت کە لە سەرەتاکانی سەدەی بیستەمەوە، لەو کاتەوە کە بە شوێن پرۆسەی مۆدێڕنیزاسیۆندا دەوڵەت-نەتەوەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دامەزران، مرۆڤی کورد لە خۆی کردبێت. بە واتایەکی تر، ڕەنگە مێژووی خەباتی جۆراوجۆر و نەپساوەی کوردان لەم ماوە دوورودرێژەدا شتێک نەبووبێت جگە لە دۆزینەوە و دەستەبەرکردنی ئەو پرسیارە.
…لە گوتاری کوردی لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا کۆمەڵیک وشەی جیاواز بۆ گوزارەکردن لە چەمکی «Identity» دەکار هاتوون. بە باوەڕی من هێشتا وشەیەک کە بتوانێت هەڵگری مانای چەمکییانەی Identity بێت لە زمانی کوردیدا جێگر نەبووە و ئاوڕێکی خێرا لە گوتاری پارچەپارچەکراوی کوردی نیشان دەدات کە ئەم وشانەی خوارەوە لە لایەن کەسانی جیاوازەوە لە بری چەمکی ئاماژەپێکراوی ئینگلیسیدا دەکار هاتوون: پێناسە، هۆوییەت، هەوێتی، شوناس، شناس، ناسنامە، ناسە، پێناس، هەویەت. گەڕان بە دوای مانای ئەم وشانە لە فەرهەنگە کوردییەکاندا دەریدەخات کە هیچ کام لە فەرهەنگەکان ئەو وشانەی سەرەوە بەو جۆرەی کە بۆ نموونە وشەی Identity لە قامووسێکی ئینگلیسیدا مانا دەکرێتەوە، مانا ناکەنەوە. -
هونەری داستان
52,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
دەیڤید لاج لە ساڵی 1935 لە لەندەن لە دایک بوو. ساڵی 1955 لە زانکۆی لەندەن بەکالۆرێس وەردەگرێت و دواتر پاش تەواوکردنی خزمەتی سەربازی لە ئەرتەشی بریتانیادا، لە ساڵی 1959 دەبێتە خاوەنی بڕوانامەی ماستەر. ئەو خاوەنی بڕوانامەی دکتۆرایە لە زانکۆی بیرمێنگهام. لاج لە ساڵی 1960 هەتا 1987 لە بەشی ئینگلیزیی ئەم زانکۆیەدا خەریکی وانەگوتنەوە بووە. لە 1987 کاتێک پلەی پڕۆفیسۆری لەم زانکۆیەدا هەبوو، واز لە مامۆستایەتی دێنێت و دەبێت بە نووسەرێکی پڕۆفیشناڵ. ئیستا لە بیرمێنگهام دەژیت و پلەی ئێمیریتۆسی لە زانکۆی بیرمێنگهامدا هەیە. لاج ئەندامی کۆمەڵەی پادشایەتیی ئەدەبیاتە و هەتا ئێستا چەندین ڕۆمانی نووسیوە و زۆر بەرهەمی لە بواری ڕۆمان، تیۆریی ئەدەبی و ڕەخنەییدا بڵاو کردووەتەوە و وەرگری چەندین خەڵاتی نەتەوەیی و ناونەتەوەییە.
-
لە پەرۆشەکانی ژیان
26,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئەم بەرهەمە لە ڕاستیدا سەرەتا بە زمانی عەرەبی نووسراوە و دواتر لەسەر داواکاریی خوێنەرانی کورد، لە لایەن نووسەرەوە سەرلەنوێ بە کوردی نووسراوەتەوە. -
وردبوونەوە لە چەند باسێکی ڕێزمان و ڕێنووسی کوردی
55,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئەم بەرهەمە چوار کتێبی مامۆستا مەسعوود محەمەد لە خۆ دەگرێ:
١. وردبوونەوە لە چەند باسێکی ڕێزمانی کورد، کۆری زانیاری کورد، بەغدا، ١٩٧٤.
٢. چارەسەرکردنی گیروگرفتەکانی ڕێنووس و ئەلفوبێی کوردی، گۆڤاری کۆڕی زانیاری عێراق دەستەی کورد، بەرگی نۆهەم، ساڵی ١٩٨٢.
٣. چەند حەشارگەیێکی ڕێزمانی کوردی، کٶڕی زانیاری کورد، ١٩٧٦.
٤. بەرەو ڕاستەشەقامی ئاخاوتنی کوردی، کۆڕی زانیاری کورد، ١٩٧٨. -
حاجی قادری کۆیی
100,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
لەو باوەڕەدام تا ئێستا دیراسەیەکی ئەوتۆ لەبارەی فەلسەفە و خەبات و ژیانی حاجی قادر بڵاو نەکراوەتەوە لە قووڵی و فرەوانیدا بگا بە ڕادەی گرینگی و پێویستی مەوزووع. تا ئەوەی لە سنووری ئاسۆی ڕۆشنبیری ئێستاکەی کوردەواریش دێتە بەرچاوم هیچ عەلامەتێکی لێوە دیار نییە موژدەی دیراسەیێکی لایەق بە حاجی ڕاگەیەنێ.
بێگومان هاندەرێکی یەکجار بەهێز، کە پاڵی پێوە ناوم جورئەت بدەم بەر خۆم تا شەرمم لە حآجی بشکێنم و گوزارشتی ژیانی بگێڕمەوە، ترسی لە ناوچوونی یەکجارەکی ئەو ڕاستییانە بوو کە من لەبارەی حاجییەوە دەیزانم و دەبینم لەگەڵ ڕەوتی زەمانە یەک یەک دەکوژێنەوە و چرای تازەی دروستکراو لە شوێنیان هەڵدەکرێ.
من لەلای خۆمەوە، بە پێی توانین، چی بۆم ساغ دەبێتەوە دەربارەی حاجی و ژیان و شەخسییەت و ئەدەبی لەگەڵ بەڵگەی ماددی و زیهنی کە لە دەستمدا بێ بە تۆمارخانەی مێژووی ڕادەگەیەنم.
(بەشێک لە پێشەکی کتێبەکە) -
-
ژانی گەل
33,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
بەشێک لە کتێبی ژانی گەل نووسینی ئیبراهیم ئەحمەد (برایم ئەحمەد):لە هەندێ قۆناغی مێژووی کۆمەڵایەتیدا شۆڕش ئەبێ بە شتێکی پێویست و فەرمانێکی ناچاری؛ چونکە بە شۆڕش نەبێ زوڵم و زۆر و چەوسانەوە بنبڕ ناکرێن؛ لە کوورەی شۆڕشا نەبێ کۆت و زنجیری دەست و مل و مێشکی کۆمەڵانی خەڵک ناکرێنەوە. شۆڕش ژانی گەلە، ژانیش ناوی خۆی بە خۆیەوەیە، چ هی ژن بێت، چ هی گەل؛ بۆیە شتێکی سەیر نییە کە ژانی گەلێک، پڕ دەرد و ئازار و ئارەقە و فرمێسک و خوێن بێت. ئەمە وایە، بەڵام ئایا هیچ گومان هەیە کە هاتنە دنیای نەتەوەیەکی ئازا، سەربەرز و بەختیار، ژانێکی لەمەش پڕ ئازار و ناخۆشتر ئەهێنێت؟! -
-
-
-
-
-
جیهانی ڕۆمان
22,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئەم نووسینە هەوڵێکە بۆ شیکردنەوەی چەمکی جیهانی ڕۆمان و تایبەتمەندییەکانی ئەم جیهانە و پێوەندییەکانی بە جیهانی واقیعەوە. خوێندنەوەی هەر ڕۆمانێک خوێنەرەوە دەباتە ناو داڵانەکانی جیهانێکی زەینی و خەیاڵییەوە. پرسیار ئەوەیە کە ئەم جیهانە زەینی و خەیاڵییە چ پێوەندییەکی لەگەڵ جیهانی واقیعیی دەوروبەری ئێمە هەیە؟ تەنیا بە ئاگایی لە چلۆنایەتیی سازبوون و بیچمگرتنی جیهانی ڕۆمان، دەتوانین، وێڕای وەرگرتنی چێژی ئەدەبی، بنەماکانی تێگەیشتنی خۆمان لە ڕەمز و ڕازی هەر دوو جیهانی خەیاڵی و واقیعی زیاتر و پتەوتر بکەین.
-
گێڕانەوەناسی
27,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
گێڕانەوەناسی بوارێکی گرنگی لێکۆڵینەوەی ئەدەبییە کە لە چەند دەیەی ڕابردوودا بە بەردەوامی لە پەرەسەندندا بووە. لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەم تیشک بخەمە سەر لایەنە جیاوازەکانی ئەم چەمکە و سەرەکیترین تیۆرییەکانی پەیوەندیدار بەو چەمکەوە باس بکەم. تێگەیشتن لە وردەکارییەکانی چەمکی گێڕانەوەناسی دەتوانێت یارمەتیدەرێکی گرنگیی لێکۆڵەرەوانی بواری ئەدەبی کوردی بێت کە دەقە ئەدەبییە کوردییەکان بە شێوەیەکی زانستییانە هەڵسەنگێنێت و کارکردە پێکهاتەییەکانیان دەست‌نیشان بکات. هەروەها لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەم نوێترین پێناسە و چلۆنایەتیی دەکارهێنانی چەمکی گێڕانەوەناسی شی بکەمەوە و ئاماژە بە هێندێک لەو بیرمەندانە بکەم کە بیرۆکەکانیان بوونەتە هەوێنی بیچمگرتنی چەمکی گێڕانەوەناسی و کارکردە بەربڵاوەکانی لە بەستێنی تیۆریی ئەدەبی و شیکاریی دەقە گێڕانەوەییەکاندا.
-
پیاوێکی شەپقە ڕەشی پاڵتۆ ڕەشی پێڵاو شین
11,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
- کاتێ مامۆستا فەرەیدوونم بەجێ هێشت و بەتەواوەتی لێی دوور کەوتمەوە؛ لە ناو شەمەندەفەرەکەمدا، سەرلەنوێ، دیمەنی مامۆستا فەرەیدوون دەهاتەوە پێش چاوم: شەپقەیەکی ڕەش و پاڵتۆیەکی ڕەش و پێڵاوێکی شینی پۆشیبوو؛ غەریب غەریب، خواحافیزیی له ڕۆژانی ڕابردووی خۆی دەکرد.. پیاوێکی شەپقە ڕەشی پاڵتۆ ڕەشی پێڵاو شین، بەسەر ئەم شەقامه ئاوارەیەی ئەورووپاوە، دەمدیت: هەنگاوەکانی، ئاوڕیان له ڕابردوو دەدایەوە و هۆن هۆن دەگریان…
-
کۆی به‌رهه‌مه شێعرییه‌کانی فەرهاد شاکەلی
40,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
فەرهاد شاکەلی شاعیر و زمانناس ساڵی ١٩٥١ لە دێی شاکەل، ناوچەی گەرمیان، لە باشووری کوردستان لە دایک بووە. خوێندنی سەرەتایی لە شاکەل و ناوەندی و دواناوەندی لە شاری کفری تەواو کردووە. دواتر لە بەشی زمان و ئەدەبیاتی کوردی لە زانکۆی بەغدا خوێندوویەتی. بەهاری ١٩٧٤ تا بەهاری ١٩٧٥ پێشمەرگە بوو. هاوینی ١٩٧٥ وڵاتی بەجێ هێشتووه و دوو ساڵ لە شام و بەیرووت ژیاوه. نزیکەی ساڵێکیش لە ئاڵمانیا بووه، پاییزی ١٩٧٨ لە سوێد گیرساوەته‌وە.
تا ئێستا ٨ دیوانی شێعر، کۆمەڵە چیرۆکێک و چەند کتێبی لێکۆڵینەوەی زانستی بە کوردی و ئینگلیزی بڵاو کردۆتەوە. شێعرەکانی بۆ دوازده زمان وه‌رگێڕدراون. نزیکەی ٢٧ ساڵە مامۆستای زمان و ئەدەبی کوردییە لە زانکۆی ئۆپسالا لە سوێد. حەز دەکات و هیوادارە ٩٤ ساڵ بژیێت. -
فەرهەنگی پەندی کوردی
40,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئەم کتێبە فەرھەنگی پەندی ناوچەکانی کوردستانە کە بە شێوەیەکی ڕێکوپێک و بە پێی پیتەکانی ئەلفوبێ کۆکراوەتەوە و سەرچاوەیەکی باشە بۆ لێکۆڵەران و توێژەرانی بواری فەرھەنگی زارەکی کوردەواری و لە ھەمان کاتیشدا ھۆگرانی بواری فەرھەنگی گشتی و زمانی کوردی دەتوانن کەڵکی تایبەتی لێ وەربگرن.
-
دیوانی موفتی پێنجوێنی
40,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
موفتی پێنجوێنی نازناوی «مه‌لا عه‌بدوڵڵای تووتنچی»یه که له ساڵی ١٨٨١ له پێنجوێن لە دایك بووه. بە هۆی شێعرە نیشتمانی و نەتەوەیی و کۆمەڵایەتییەکانییەوە زیاتر ناسراوە. یه‌كێكه له‌و كه‌سایه‌تیانه‌یه که خه‌ڵكی بۆ ناردنی منداڵەکانیان به تایبه‌تی كچان، بۆ فێرگه هان داوه. فێرگە، مافی ژن، بژیو په‌یدا کردن بە ڕەنجی شان، گرینگی زانست و پیشه‌سازی، دەمامک داماڵین لە ڕوخساری ڕیاکاران، پەردە هەڵدانەوە لەسەر ئاکاری دزێوی شێخ و مەلا و حاجییەکانی ئەو سه‌رده‌م، بەرەوڕوو بوونەوە لەگەڵ گەلێک چەمک و باوەڕی خورافی ئایینی و هەروەها پەرەپێدانی نیشتمانپەروەری و وڵاتپارێزی و خەڵك و خوداویستی ڕاسته‌قینه، سەرناوی ئەو بابەتانەن کە موفتی لەسەریان وه‌ستاوه‌ته‌وه. بۆ ورووژاندنی ئەم بابه‌تانەش زیاتر لە سێ قاڵبی غەزەل و مەسنەوی و چوارینه کەڵکی وەرگرتووە. زمانی شێعرەکانی سادە و خۆش و خۆماڵین بە چەشنێک کە خەڵکی ئاسایی بە ئاسانی لێی تێدەگەن و ئەوەش دەگەڕێتەوە سەر ڕێباز و هەڵوێستی ڕووناکبیرانەی موفتی لەمەڕ کۆمەڵگاوە.
ئەم مامۆستا گەورە و پایەبەرزەی ڕێگای مرۆڤدۆستی و ڕۆشنگەری لە ١٥ حوزەیرانی ساڵی ١٩٥٢ لە پێنجوێن کۆچی دوایی دەکات و هەر لەو شارە لە گۆڕستانی حاجی شێخ بە خاک دەسپێردرێت. -
دیوانی بێخود
62,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
بێخود (مەلا مەحموودی موفتی) لە ساڵی 1878 هاتووەتە دنیاوە و لای زانایانی ناوداری ئەو سەردەمەی سلێمانی خوێندنی تەواو کردووە. لە ساڵی 1900دا کراوە بە حاکمی هەڵەبجە و لەگەڵ مامۆستایان «ڕەفیق حلیمی» و «زێوەر»دا مامۆستایەتی کردووە. دواتر گەڕاوەتەوە سلێمانی و تا مردنی لە مفتی سلێمانی بووە. ڕۆژی 25/8/1955 ماڵئاوایی لە ژیان کردووە.
«بێخود» بێجگە لە شێعری کوردی، شێعری زۆریشی بە زمانی فارسی هەیە.
شێعرەکانی بێخود له‌م بوارانه‌دان:
ـ باسی ئایینی و پێداهەڵگوتنی پێغەمبەر.
ـ غەزەل و سۆز و ڕازی ئەویندارانە.
ـ مادە تاریخ (ڕێکەوت)ی کۆچی دوایی یان لەدایک‌بوونی ناودارانی سەردەمی شاعیر.
ـ شێعری نیشتمانی. -
دیوانی حەمدی
60,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
حەمدی، نازناوی ئەحمەد کوڕی فەتاح بەگی حاجی ئیبراهیم بەگی مەحموود بەگی ساحێبقڕانە. له ساڵى 1876 له شارى سلێمانى له دایک بووه. بۆ ئه‌م مێژووه‌ش باپیرى پارچه هه‌ڵبه‌ستێكى داناوه.
حەمدی لە بنەماڵەی ساحێبقڕان بووە. شاعیرى به‌ناوبانگ «مسته‌فا به‌گى كوردى» مامى بووه و « سالم»یش ئامۆزاى باوكى.
لە قوتابخانەی سەرەتایی و ڕوشدیەی عەسکەری و مزگەوتەکاندا دەستی کردووە بە خوێندن. هەر لە منداڵییەوە حەزی لە شێعر نووسین بووە و ساڵی 1892 یەکەم شێعری نووسیوه.
لە جەنگی جیهانیی یەکەمدا ماڵەکەی داگیر کراوە، کتێبخانە گەورەکەی سووتێنراوە، بەمەش هەوڵ و تەقەلای ٢٤ ساڵی دەفەوتێت.
لە شەوی پێنج‌شەممە ڕێکەوتی 12ی تشرینی دووهەمی ساڵی 1936 بە هۆی وەستانی دڵەوە ماڵئاوایی لە ژیان ده‌کات و لە گردی سەیوانی شاری سلێمانی بە خاک ده‌سپێردرێت.
ناوەرۆکی شێعرەکانی حەمدی که زۆربه‌یان غه‌زه‌لن، بریتین لە:
1ـ دڵداری 2ـ نیشتمانپەروەری 3ـ ئایینی -
دیوانی حەریق
39,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
حەریق یان حەریقی؛ مەلا ساڵحی کوڕی مەلا نەسروڵڵایە، لە ساڵی ١٨٥١ لە گوندی زێویەی شاری سلێمانی هاتۆتە دنیاوە. سەرەتا لای باوکی دەرسی خوێندووە. پاشان بەرەو قەرەداغ کەوتۆتە ڕێ و ماوەیەک لەوێ خوێندوویەتی. ئه‌وسا دەچێتە بیارە و پاش ماوه‌یه‌ک خوێندن دێتەوە سلێمانی. بەر لە ساڵی ١٨٧٩ ڕێی دەکەوێتە ڕۆژهەڵات و لە ئاوایی ساحێب سه‌ر به شاری سه‌قز نیشتەجێ دەبێت و هەر لەوێ ژن دەهێنێت. دواتر ڕێی بۆ خانەقای بورهان دەکرێتەوە و لەسەر دەستی شێخ یۆسف، تەریقەت وەردەگرێت. لە ساڵی 1906 دێتە مەهاباد و دەبێتە مەلای مزگەوتی حاجی سەید حەسەن و محەمەدحسێن خانی موکری مانگێ سێ تمەنی مووچه بۆ دەبڕێتەوە و لە ساڵی ١٩٠٩دا هەر لەو شارە کۆچی دوایی دەکا و لە گۆڕستانی مەلا جامی دەنێژرێت. جودا لە زمانەکانی فارسی و کوردی و عەڕەبی، دوو زاراوەی سۆرانی و هەورامی زانیوە و غەزەلەکانی، پڕن لە ناوەرۆکی عیرفانی و فەلسەفی و لە هەمووشیاندا بە نیشانەی خۆشەویستی پیری مرادی خۆی، شوێنەوارێک بەجێ دێڵێت.
-
دیوانی ئەحمەد موختار جاف
27,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئه‌حمه‌د موختار، کوڕی وه‌سمان پاشای گه‌وره‌ی جاف و عادڵه خانمه و برا بچووکی شاعیری ناوداری کورد تاهیر به‌گی جافه. ساڵی 1898 له هه‌ڵه‌بجه له دایک بووه. هه‌ر له‌وێ ده‌ست ده‌کا به خوێندن. بێجگە لە زمانی کوردی، فارسی و تورکی و عەرەبی و کەمێکیش ئینگلیزی فێر ده‌بێت.
له ساڵی 1919ه‌وه تا 1924، بۆ ماوه‌یه‌ک قایمقامی هه‌ڵه‌بجه بووه و پاشان بووه به نوێنه‌ر له پارله‌مانی عێراقدا.
ئه‌حمه‌د موختار به‌گ ئاواتی زۆر گه‌وره‌ی هه‌بوون. خولیای ئه‌وه‌ی هه‌بووه که کاروانی پێشکه‌وتن و مۆدێرنه وڵاتی کوردانیش بگرێته‌وه و خۆشی له‌و بواره‌دا، له دواڕۆژی نیشتماندا جێی دیار بێ.
له 6ی شوباتی 1935دا له ته‌مه‌نی 38 ساڵیدا به گوللە‌‌ی چه‌کی ده‌ستێکی نادیار له سه‌ر چۆمی «سیروان» ده‌کوژرێ و جوانه‌مه‌رگ ده‌بێت. له گوندی «عه‌بابه‌یلێ» له په‌نا گۆڕی تاهیر به‌گی برایدا نێژراوه.
به بڵاوبوونه‌وه‌ی چیرۆکی «مه‌سه‌له‌ی ویژدان» له ساڵی 1970دا، ناوی چووه ڕیزی یه‌کێ له پێشه‌نگه‌کانی چیرۆکی کوردییه‌وه.
ئەم شاعیرە بەتوانایە لە ھەموو بوارەکاندا شێعری وتووە و سه‌ره‌ڕ‌ای شێعری دڵداری، ھەڵبەستە نیشتمانییەکانی لە ڕیزی پێشەوەی ئه‌و چه‌شنه شێعره له سەرەتای سەدەی ڕابردوودا دادەنرێن. -
سیاحەتنامەی ئەولیا چەلەبی
42,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ڕەنگە یەکێک لەو ڕۆژهەڵاتناسانەی کە لە هەموو ڕۆژهەڵاتناس و ئێرانیناسەکانی دیکە، زیاتر بەشداری لە نووسینەوەی مێژووی کورد کردبێ، ڤلادیمێر مینۆرسکی بێ. پیاوی سیاسیی دوایەمین قۆناغی ئیمپراتۆریای ڕووسیا، ڕۆژهەڵاتناس و ئێرانیناسی دوای جەنگی یەکەمی جیهانی، مینۆرسکی، بەشدارییەکی زۆری لە لێکۆڵینەوەی کوردناسیدا کردووە. شوێنی مینۆرسکی لە نووسینەوەی مێژووی شار و شارۆچکەکانی کوردستان، مێژووی ئایینزا کوردییەکان زۆر دیار و بەرچاوە. هەر لە ڕاستیدا زیادەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێین مینۆرسکی یەکەمین ڕۆژهەڵاتناسی ئەورووپییە کە “بە شێوەیێکی زانستییانە” لێکۆڵینەوەی کوردناسی لە ئەورووپا برەو پێ دابێ.
-
گەشتێک لە کوردستانا
21,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
لە مێژ بوو ئەمویست گەشتێکی دوور و درێژی ئەو شوێنانەی کوردەواری بکەم کە نەمدیبوون، ئەمەش بەو نیازە یادداشتێک ئەگەر دەستم بکەوێ وەیا بەرچاوم کەوێ بۆ یادگارێکی پاشەڕۆژی تاریخی هەڵیگرم، بۆ ئەوە هەم خۆم و هەم کەسانی تر کەڵکێکی لێ وەرگرن. لە 1955دا ئەو ئامانجەم هاتە دی، چاوم بە بینینی ئەو شوێنانە و شوێنی تریش ڕۆشن بووەوە.
لەم گەڕانەما چیم بەر چاو کەوتووە یا کێم دیوە، هەمووییم هۆنییەوە؛ ئیتر چاوم لەوە نەبوو کە ئەمە بە هۆی ناوهێنانی کەسێکەوە یا ناوبردنی شوێنێکەوە گەشتەکە نرخێکی ئەبێ یا نابێ. لەم گەشتەدا ناوی هەر کەس هێنراوە، لەقەب (نتیکە)ی پارێزراوە. -
بنچینەکانی کورد و چەند وتارێکی کوردناسی
29,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ڕەنگە یەکێک لەو ڕۆژهەڵاتناسانەی کە لە هەموو ڕۆژهەڵاتناس و ئێرانیناسەکانی دیکە، زیاتر بەشداری لە نووسینەوەی مێژووی کورد کردبێ، ڤلادیمێر مینۆرسکی بێ. پیاوی سیاسیی دوایەمین قۆناغی ئیمپراتۆریای ڕووسیا، ڕۆژهەڵاتناس و ئێرانیناسی دوای جەنگی یەکەمی جیهانی، مینۆرسکی، بەشدارییەکی زۆری لە لێکۆڵینەوەی کوردناسیدا کردووە. شوێنی مینۆرسکی لە نووسینەوەی مێژووی شار و شارۆچکەکانی کوردستان، مێژووی ئایینزا کوردییەکان زۆر دیار و بەرچاوە. هەر لە ڕاستیدا زیادەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێین مینۆرسکی یەکەمین ڕۆژهەڵاتناسی ئەورووپییە کە “بە شێوەیێکی زانستییانە” لێکۆڵینەوەی کوردناسی لە ئەورووپا برەو پێ دابێ.
-
درایڤر و کورد
20,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئەم وتارانە، لە گۆڤاری ئەنجومەنی پادشاهی ئاسیایی و بولتەنی قوتابخانەی توێژینەوە ڕۆژهەڵاتی و ئەفریقییەکانی سەر بە زانستگەی لەندن-سواس ، و گۆڤاری پێداچوونەوەی ئاسیایی وەرگیراون و ڕاستەوخۆ کراونەتە کوردی.
نووسەری وتارەکان، «گۆدفری ڕۆللیس درایڤر» (۱۹۷٥-۱۸۹۲)، مامۆستای پێشووی مێژوو لە زانستگەی «مەگدێیلن» لە شاری ئۆکسفۆردی بریتانیا و پسپۆڕی پایەبەرزی زمانی عیبڕی و یاسای بابیلی بووە، زمانی عەرەبی زانیوە و لای وابووە گەلێک وشەی نەزانراوی تەوڕات، لە ڕێگەی زمانی عەرەبییەوە دەدۆزرێنەوە.
«درایڤر» هەروەها زانایەکی دەگمەنی ڕۆژئاوایە، کە لە سەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا مێژوو و ئایینی کوردی خستووەتە بەر توێژینەوە و بە شێوازێکی بابەتیانە لە بواری جۆربەجۆری کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، مێژوویی گەلی کوردی کۆلیوەتەوە. وەک ئەفسەرێکی سوپای بریتانیش پێوەندی لەگەڵ کاربەدەستانی «انتداب»ی عێراقیدا هەبووە.
«به‌شێک له پێشه‌کی وه‌رگێڕ» -
مەکەنزی و کورد
12,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ناوی مەکەنزی وەک پسپۆڕی زمان و ئەدەبی کوردی لە پەنجاکانی سەدەی بیستەمدا بڵاو بووەوە و تا سەرەتای هەشتاکان ئەم ناوە لە ئەورووپا و بەتایبەت لە بریتانیا هاوڕێ بوو لەگەڵ چەمکی کوردناسی و توێژینەوە لە زمان و ئەدەبی کوردی.
مەکەنزی بۆ کۆمەڵانی کورد، بە تایبەت، کاتێ ناسرا کە مامۆستای نەمر تەوفیق وەهبی چووە شەڕە جەنگی و بە نووسینی وتاری «دوو تەقەلای بەسوود»، هەوڵی دا بەرپەرچی بۆچوونەکەی بداتەوە کە لەگەڵ باوەڕی باوی کورداندا یەکی نەدەگرتەوە و یەکبوونی زمانی کوردی و مادی نەدەسەلماند.
«به‌شێک له پێشه‌کی وه‌رگێڕ» -
مینۆرسکی و کورد
36,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
سەبارەت بە مینۆرسکی گەلێک بابەت نووسراوە و من هیچی ترم نییە لێیان زیاد بکەم، تەنیا ئەوە نەبێ مینۆرسکی لەچاو ڕۆژهەڵاتناس و کوردناسە ئەورووپییەکانی تر خزمەتێکی بەرچاوی بە مێژووی گەلەکەمان کردووە…
وتارەکانی مینۆرسکی نموونەیەکی سەرکەوتوو لە توێژینەوەی قووڵ و پسپۆڕانەن. وەک لە دەقی وتارەکاندا دەبیندرێ هەندێ جار نووسەر بۆ دەرخستنی ڕاستییەک ئەوەندەی مووقەڵێشی کردووە و بە شێوەیەک لە بابەتەکە ورد بووەتەوە خوێنەر سەرسام دەمێنێ. بە بڕوای من ئەمڕۆ تەنانەت لە ئەورووپاش کەسانی وەک مینۆرسکی کەمن. ناوبراو وتارەکانی بە زمانی ئینگلیزی نووسیون بەڵام لە سەدان سەرچاوەی یۆنانی، لاتین، فەڕەنسی، ئاڵمانی، ڕووسی، تورکی، مغولی و فارسیش کەڵکی وەرگرتوون…
«به‌شێک له پێشه‌کی وه‌رگێڕ» -
خۆلاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان
95,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ڕەنگە بکرێت مێژووی «خولاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان» وەک دەسپێکی لاکردنەوە و گرنگی و بایەخ‌دان بە بواری مێژووی ئەندێشە تەماشا بکرێت. زەکی بەگ لەم کتێبەیدا باس لە دامەزرانی یەکەم ئەنجومەنە کوردییەکانی کورد لە ئەستەمۆڵ وەک بەشێک لە مێژووی کورد دەکات (ئەمین زەکی، ١٣٩٧: ٢٤١) و ئەم کارە ـ واتە بەشداری ئەندێشە و ڕووداوی بواری ئەندێشە لە مێژووی کوردا ـ یەکەم جار زەکی بەگ ئاوڕی لێ داوەتەوە و لێرەوە جێگەی ڕامان و باس‌کردن و بیرکردنەوەیە.
