دارشەقەکانى نیشتمان و دواهەمین ورتەورتى من

مەحوی؛ ناوی مەلا محەمەد و کوڕی مەلا عوسمانی باڵخییە. ساڵی ١٨٣٦ لە شاری سلێمانی له‌ دایک بووە. حەوت ساڵان بووە خراوەتە بەر خوێندن. بۆ خوێندن چۆتە سنە و سابڵاغ. پاشان گەڕاوەتەوە سلێمانی و ئەوسا چووە بۆ بەغدا و ئیجازەی مەلایەتی لەوێ لە لای موفتی زەهاوی وەرگرتووە. ساڵی ١٨٦٢ گەڕاوەتەوە سلێمانی و بووە بە ئەندامی دادگا. ساڵی ١٨٦٨ بە هۆی کۆچی دوایی باوکییەوە دەستی لە کاری میری کێشاوەتەوە و بووتەوە بە مەلا. ساڵی ١٨٨٣ چووە بۆ حەج و لەوێوە چوووە بۆ ئەستەمبووڵ و لە ڕێگای پیاوماقووڵانی کوردەوە چاوی بە سوڵتان عەبدولحەمیدی عوسمانی کەوتووە. سوڵتان ڕێزێکی زۆری لێ دەگرێ و فەرمانی داوە خانەقایەکیان لە سلێمانی بۆ کردۆتەوە کە ئێستا بە «خانەقای مەحوی» بەناوبانگە. مەعاشێکیشی بە ناوی خزمەت کردنی هەژارانەوە بۆ بڕیوەتەوە. کە گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی تا مردنی لە تەشرینی یەکەمی ١٩٠٦دا هەر خەریکی دەرس وتنەوە بووە و لە یەکێ لە ژوورەکانی خانەقاکەی خۆیدا بە خاک سپێردراوە. زۆربەی شێعرەکانی حەزرەتی مەحوی ئاوێتەی عیرفان و فەلسەفەن و گەلێک وێنا و خەیاڵی ورد و ناسکیان تێدا بەکار هاتووە و زیاتر لە دوو قاڵبی غەزەل و قەسیدەدا هۆنراونەتەوە.

نالی؛ ناوی خدر و كوڕی ئه‌حمه‌دی شاوه‌یسی ئالی به‌گی مكایه‌لییه‌. ساڵی 1800 له‌ گوندی «خاك و خۆڵ» له‌ ده‌شتی شاره‌زوور هاتۆ‌ته‌ دنیاوه‌. بۆ خوێندن زۆربه‌ی شاره‌کانی وه‌ک سنه‌ و سابڵاخ و زه‌ردیاوای قه‌ره‌داغ و هه‌ڵه‌بجه‌ و سلێمانی گه‌ڕاوه‌ و دواپله‌ی خوێندنی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی بڕیوه‌ و ئیجازه‌ی مه‌لایه‌تی وه‌رگرتووه‌. زۆرتری ده‌وره‌ی خوێندنی له‌ خانه‌قای مه‌ولانا خالیدی نه‌قشبه‌ندی له‌ سلێمانی تێپه‌ڕ کردووه‌. سه‌رچاوه‌ی شیعر‌ـ‌وتن و ئیلهاماتی، “حه‌بیبه‌” ناوێک بووه‌ که‌ دواتر بووه‌ته‌ هاوسه‌ری ژیانی.
له‌ ساڵی 1830 ده‌چێ بۆ حه‌ج و دواتریش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ شام. دوای ئه‌وه‌ی‌ له‌ 1834دا شێعره‌ به‌ناوبانگه‌که‌ی “شاره‌زوور” بۆ “سالم” ده‌نووسێ و وه‌ڵامی “سالم” ده‌بیستێ، ڕوو ده‌کاته‌ ئه‌سته‌مبووڵ. به‌ ژیانی خه‌رقه‌پۆشییه‌وه‌ ڕای‌ئه‌بوێرێ تا له ساڵی‌ 1856 هه‌ر له‌وێ کۆچی دوایی ده‌کات و له‌ گۆڕستانی “ئه‌با ئه‌یووب ئه‌نساری”دا ده‌نێژرێ.
ئەو لایه‌نانه‌ی که‌ له‌ شێعری نالیدا به‌ر چاو ده‌که‌ون، ئەمانەن: دڵداری، وەسف، نزا و پاڕانەوە له‌ خودا، بیری وڵات و… تاد.
نالی له‌ بواری شێعری دڵداریدا زه‌وقێکی بێ هاوتای هه‌یه‌ و به‌ ترۆپکی ئه‌و چه‌شنه‌ شێعره‌ له‌ ناو ئه‌ده‌بی کلاسیکی کوردیدا دێته‌ ئه‌ژمار.