کێش | 210 g |
---|---|
جۆری بڵاوکراوە | چاپکراو |
جۆر | کتێب |
ژمارە لاپەڕە | ١٢٠ |
نووسەر | شێرزاد حەسەن |
بوار | ڕۆمان و چیرۆک, وێژە و ئەدەبیات |
ISBN | 978-600-7748-17-6 |
چاپەمەنی | مانگ |
تەمی سەر خەرەند
30,000 تومان
ئەو هەموو شارانەی پڕن له دز و چەتە و پیاوکوژ و جوامێر، ئەو هەموو عاشقانەی دەمرن و ناگەن بە وەسڵی یار… ئەو ئەژدیهایانەی بەری ڕووباریان دەگرت و… ئەو هەموو سیمرخەی بەسەر شاراندا دەیان گەڕاندم… ئەو هەموو ساڵ و ڕۆژ و مانگانه… ئەو هەموو کەلاوە و کۆشکانه… من دەمزانی سینەی نەنکم گەلێ لەوە تەنگتره جێی ئەو هەموو مەملەکەتانەی تیا ببێتەوە… هەر بۆیه ئەوەنده گران بەسەر سەرمەوەیه… وەها گەمارۆی باڵا ساوا و کوڵەکەمی دا که ئیدی تەواو… من هیچم نەدەدی… هیچم نەدەبیست… هاژەهاژی چەمەکەی ناو خەرەندیش له هەردوو گوێمدا دەمرد و… دەخنکا… خۆیشم بەدهم قوڵپی هەنسکەوە هەناسه بە هەناسه… دەخنکام و… لە ناو تەمدا بزر دەبووم…!
3 لە ئەمباردایە
بەرهەمی پەیوەندیدار
-
دیوانی مەحوی
60,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
مەحوی؛ ناوی مەلا محەمەد و کوڕی مەلا عوسمانی باڵخییە. ساڵی ١٨٣٦ لە شاری سلێمانی له دایک بووە. حەوت ساڵان بووە خراوەتە بەر خوێندن. بۆ خوێندن چۆتە سنە و سابڵاغ. پاشان گەڕاوەتەوە سلێمانی و ئەوسا چووە بۆ بەغدا و ئیجازەی مەلایەتی لەوێ لە لای موفتی زەهاوی وەرگرتووە. ساڵی ١٨٦٢ گەڕاوەتەوە سلێمانی و بووە بە ئەندامی دادگا. ساڵی ١٨٦٨ بە هۆی کۆچی دوایی باوکییەوە دەستی لە کاری میری کێشاوەتەوە و بووتەوە بە مەلا. ساڵی ١٨٨٣ چووە بۆ حەج و لەوێوە چوووە بۆ ئەستەمبووڵ و لە ڕێگای پیاوماقووڵانی کوردەوە چاوی بە سوڵتان عەبدولحەمیدی عوسمانی کەوتووە. سوڵتان ڕێزێکی زۆری لێ دەگرێ و فەرمانی داوە خانەقایەکیان لە سلێمانی بۆ کردۆتەوە کە ئێستا بە «خانەقای مەحوی» بەناوبانگە. مەعاشێکیشی بە ناوی خزمەت کردنی هەژارانەوە بۆ بڕیوەتەوە. کە گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی تا مردنی لە تەشرینی یەکەمی ١٩٠٦دا هەر خەریکی دەرس وتنەوە بووە و لە یەکێ لە ژوورەکانی خانەقاکەی خۆیدا بە خاک سپێردراوە. زۆربەی شێعرەکانی حەزرەتی مەحوی ئاوێتەی عیرفان و فەلسەفەن و گەلێک وێنا و خەیاڵی ورد و ناسکیان تێدا بەکار هاتووە و زیاتر لە دوو قاڵبی غەزەل و قەسیدەدا هۆنراونەتەوە.
-
بنچینەکانی کورد و چەند وتارێکی کوردناسی
29,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ڕەنگە یەکێک لەو ڕۆژهەڵاتناسانەی کە لە هەموو ڕۆژهەڵاتناس و ئێرانیناسەکانی دیکە، زیاتر بەشداری لە نووسینەوەی مێژووی کورد کردبێ، ڤلادیمێر مینۆرسکی بێ. پیاوی سیاسیی دوایەمین قۆناغی ئیمپراتۆریای ڕووسیا، ڕۆژهەڵاتناس و ئێرانیناسی دوای جەنگی یەکەمی جیهانی، مینۆرسکی، بەشدارییەکی زۆری لە لێکۆڵینەوەی کوردناسیدا کردووە. شوێنی مینۆرسکی لە نووسینەوەی مێژووی شار و شارۆچکەکانی کوردستان، مێژووی ئایینزا کوردییەکان زۆر دیار و بەرچاوە. هەر لە ڕاستیدا زیادەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێین مینۆرسکی یەکەمین ڕۆژهەڵاتناسی ئەورووپییە کە “بە شێوەیێکی زانستییانە” لێکۆڵینەوەی کوردناسی لە ئەورووپا برەو پێ دابێ.
-
زریکە
18,500 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
خۆر نۆمایەکی شەکەت بوو، بە کاوەخۆ بە قەدپاڵی ئاسماندا دادەگەڕا و لە پەڵە هەورەکان سەرسمی دەدا. بێئەوەی سەرەنگڵ بدات، ملی دەکێشا و بە سیلەی چاو لەسەر بانیژەکە و، هەموو ئاوایی و بەرایی دەشتەکەی بەر ماڵان و گشت ڕیزە شاخەکەی دەڕوانی. تەنیا دەنگی حیلەی دڵنیایی و شادبوونی بە ژووری پڕ لە نهێنیی ئەودیو شاخەکانی نەدەبیسترا.
-
دیوانی نالی
40,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
نالی؛ ناوی خدر و كوڕی ئهحمهدی شاوهیسی ئالی بهگی مكایهلییه. ساڵی 1800 له گوندی «خاك و خۆڵ» له دهشتی شارهزوور هاتۆته دنیاوه. بۆ خوێندن زۆربهی شارهکانی وهک سنه و سابڵاخ و زهردیاوای قهرهداغ و ههڵهبجه و سلێمانی گهڕاوه و دواپلهی خوێندنی ئهو سهردهمهی بڕیوه و ئیجازهی مهلایهتی وهرگرتووه. زۆرتری دهورهی خوێندنی له خانهقای مهولانا خالیدی نهقشبهندی له سلێمانی تێپهڕ کردووه. سهرچاوهی شیعرـوتن و ئیلهاماتی، “حهبیبه” ناوێک بووه که دواتر بووهته هاوسهری ژیانی.
له ساڵی 1830 دهچێ بۆ حهج و دواتریش دهگهڕێتهوه بۆ شام. دوای ئهوهی له 1834دا شێعره بهناوبانگهکهی “شارهزوور” بۆ “سالم” دهنووسێ و وهڵامی “سالم” دهبیستێ، ڕوو دهکاته ئهستهمبووڵ. به ژیانی خهرقهپۆشییهوه ڕایئهبوێرێ تا له ساڵی 1856 ههر لهوێ کۆچی دوایی دهکات و له گۆڕستانی “ئهبا ئهیووب ئهنساری”دا دهنێژرێ.
ئەو لایهنانهی که له شێعری نالیدا بهر چاو دهکهون، ئەمانەن: دڵداری، وەسف، نزا و پاڕانەوە له خودا، بیری وڵات و… تاد.
نالی له بواری شێعری دڵداریدا زهوقێکی بێ هاوتای ههیه و به ترۆپکی ئهو چهشنه شێعره له ناو ئهدهبی کلاسیکی کوردیدا دێته ئهژمار. -
ئەفسانەی چیای ئاگری
15,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
هەموو ساڵێ، کە بەهار بە تارای گوڵاڵان دەخەمڵێ، دنیا وە گوڕوگاڵان دەکەوێ، شوانەکانی چیای ئاگری لە هەر چوار کەنارەوە دێن، کەپەنەکەکانیان لە سەر خۆڵە مسڕەنگەکەی گۆلی کووپە ڕادەخەن و لە سەری دادەنیشن.
لەگەڵ سوورایی ئاسۆدا بلوێرەکانیان لە بەر پشتێنەکانیان دەردێنن، تووڕەیی ئاگری دەژەنن، سەودا و ئەوینی ئاگری لێ دەدەن، تا ڕۆژ ئاوا دەبێ، جا هەنگێ مەلێکی سپی… -
حاجی قادری کۆیی
100,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
لەو باوەڕەدام تا ئێستا دیراسەیەکی ئەوتۆ لەبارەی فەلسەفە و خەبات و ژیانی حاجی قادر بڵاو نەکراوەتەوە لە قووڵی و فرەوانیدا بگا بە ڕادەی گرینگی و پێویستی مەوزووع. تا ئەوەی لە سنووری ئاسۆی ڕۆشنبیری ئێستاکەی کوردەواریش دێتە بەرچاوم هیچ عەلامەتێکی لێوە دیار نییە موژدەی دیراسەیێکی لایەق بە حاجی ڕاگەیەنێ.
بێگومان هاندەرێکی یەکجار بەهێز، کە پاڵی پێوە ناوم جورئەت بدەم بەر خۆم تا شەرمم لە حآجی بشکێنم و گوزارشتی ژیانی بگێڕمەوە، ترسی لە ناوچوونی یەکجارەکی ئەو ڕاستییانە بوو کە من لەبارەی حاجییەوە دەیزانم و دەبینم لەگەڵ ڕەوتی زەمانە یەک یەک دەکوژێنەوە و چرای تازەی دروستکراو لە شوێنیان هەڵدەکرێ.
من لەلای خۆمەوە، بە پێی توانین، چی بۆم ساغ دەبێتەوە دەربارەی حاجی و ژیان و شەخسییەت و ئەدەبی لەگەڵ بەڵگەی ماددی و زیهنی کە لە دەستمدا بێ بە تۆمارخانەی مێژووی ڕادەگەیەنم.
(بەشێک لە پێشەکی کتێبەکە) -
دیوانی حاجی قادری کۆیی
33,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
حاجی قادری کۆیی لە ساڵی 1816 لە کۆیە لە دایک بووە. لە مزگەوتی موفتی کۆیە دەستی كردووه به خوێندن. هەر لە منداڵییەوە دایک و باوکی نەماون و مەلای ئەحمەدی خاڵۆزای بەخێوی کردووە. حاجی قادر حەجی نەکردووە، وشەی حاجی بە مانای ئەوەیە کە لە مانگی حاجیان لە دایک بووە و ھەر لە منداڵییەوە حاجی قادریان پێ گوتووە. بۆ درێژەدان بە خوێندن ڕێی سەردەشت و سابڵاغ و شنۆ دەگرێتە بەر. لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ئیجازەی مەلایەتی وەردەگرێ و دواتر دەگەڕێتەوە کۆیە. پاش ماوەیەک ژیان بەسەر بردن لە زێدی خۆی، هەست بە کەمتەرخەمی خەڵکی نیسبەت بە خەمخۆرانی وڵاتەکەی دەکات و کۆیە بەجێ دەهێڵێت و ڕوو لە ئیستانبووڵ دەکات. لەوێ لەگەڵ بنەماڵەی بەدرخانییەکان ئاشنا دەبێت و دەبێتە مامۆستای تایبەتی منداڵانی ئەم بنەماڵەیە. هەروەها لەگەڵ کەیفی جوانڕۆیی دەبنە هاوڕێ و لە پاش مەرگی کەیفی، بە قەسیدەیەک دەیلاوێنێتەوە. حاجی بەر لە چوونی بۆ غوربەت، شێعری نەتەوەیی و کۆمەڵایەتی دانەناوە و زۆربەی شێعرەکانی تا ئەودەمە، دڵداری بوون. تا کۆتایی ژیانی ژنی نەهێناوە و بێ ماڵ و منداڵ ماوەتەوە. لە ساڵی ١٨٩٧ پاش ٧٣ ساڵ تەمەن، لە شاری ئەستەنبووڵ کۆچی دوایی دەکات و لە بەری «ئوسکودار» لە گۆڕستانی «قەرهج ئەحمەد»، ئەسپەردەی خاک دەکرێت.
-
گرەوی بەختی هەڵاڵە
49,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
ئەوە چارەنووسی تۆیە هەڵاڵە، کە خەنجەرێک شاخەو شاخ، شارەو شار و وڵاتەو وڵات شوێنت بکەوێ، تا لێرە، لە ستۆکهۆلم، لە گەڕەکی فلەمینسبێرگ، نهۆمی چوارەمی باڵەخانەی ژماره هەژدە لە سنگت بچەقێ. خەنجەرێکی مشتوو کارەبا کە سەری مشتووەکەی سەرە داڵێکی ئاسنی بێ، بە دەندووک و زاری کراوە و، چاوەکانیشی دوو چاڵی رەش بن. کێ دەزانێ ئەو خەنجەرە لە کێلانی ئێستا ونبوویدا قەفی پشتێنی چەند نەوە لە پیاوانی وڵاتی بەردی پشکنێوە؟ …
-
مینۆرسکی و کورد
36,000 تومانبەردەستبوون: لە ئەمباردایەتەواو بووە
سەبارەت بە مینۆرسکی گەلێک بابەت نووسراوە و من هیچی ترم نییە لێیان زیاد بکەم، تەنیا ئەوە نەبێ مینۆرسکی لەچاو ڕۆژهەڵاتناس و کوردناسە ئەورووپییەکانی تر خزمەتێکی بەرچاوی بە مێژووی گەلەکەمان کردووە…
وتارەکانی مینۆرسکی نموونەیەکی سەرکەوتوو لە توێژینەوەی قووڵ و پسپۆڕانەن. وەک لە دەقی وتارەکاندا دەبیندرێ هەندێ جار نووسەر بۆ دەرخستنی ڕاستییەک ئەوەندەی مووقەڵێشی کردووە و بە شێوەیەک لە بابەتەکە ورد بووەتەوە خوێنەر سەرسام دەمێنێ. بە بڕوای من ئەمڕۆ تەنانەت لە ئەورووپاش کەسانی وەک مینۆرسکی کەمن. ناوبراو وتارەکانی بە زمانی ئینگلیزی نووسیون بەڵام لە سەدان سەرچاوەی یۆنانی، لاتین، فەڕەنسی، ئاڵمانی، ڕووسی، تورکی، مغولی و فارسیش کەڵکی وەرگرتوون…
«بهشێک له پێشهکی وهرگێڕ»
لێدوانەکان
هێشتا لێدوانێک نەنووسراوە.